Multitożsamość
Jak postrzegamy siebie i innych we współczesnym, wielokulturowym świecie?
Współcześnie globalizacja i technologia sprawiają, że granice pokonujemy dużo częściej i łatwiej niż kilka pokoleń wstecz. Wyzwania, które nas dotyczą, takie jak nierówności ekonomiczne, poszukiwanie szansy na lepszą przyszłość, chęć poznawania świata czy ucieczka przed zmianami klimatu lub konfliktami, powodują, że wielu z nas staje się migrantami. W konsekwencji następują duże zmiany społeczne. Wielokulturowość pozwala nam obserwować ludzi innych od nas, poznawać nowe wartości i systemy myślenia, które zmieniają nasze dotychczasowe postrzeganie siebie i świata. Kwestionujemy i na nowo definiujemy tradycyjne wzorce i wartości. Czerpanie z różnych kapitałów kulturowych nas wzbogaca, ale i skłania do stawiania trudnych pytań, może być źródłem konfliktów i podziałów. Jak mówił Ryszard Kapuściński, „uczestniczenie w świecie wielokulturowym wymaga silnego i dojrzałego poczucia tożsamości”[1]. Co to dla nas oznacza?
Hasło Gdynia Design Days 2022 – Współmorze – nawiązuje do Bałtyku oraz jego wpływu na życie każdego, bez względu na jego miejsce zamieszkania. Morze to nie tylko przestrzeń migracji, ale także miejsce nieustannych przemian. Tak jak zmienne potrafi być morze, tak człowiek fluktuuje[2] między swoimi różnymi „ ja”. Podczas wystawy „Multitożsamości” poznajemy projekty będące odpowiedzią projektantów na złożony splot zjawisk socjologicznych. To okazja, aby dotknąć również trudnych tematów związanych z uprzedzeniami, podziałami między ludźmi czy problemami integracyjnymi. Przyjrzyjmy się nowym wyzwaniom naszych czasów związanym z ciągłymi zmianami, z wielością tożsamości oraz z powstawaniem nowych rodzajów społeczeństw, opartych w większej mierze na wspólnocie wartości niż na wspólnej przeszłości.
[1] Ryszard Kapuściński – Ten Inny
[2] fluktuacja-
1. nieregularna zmienność nasilenia przebiegu procesu lub zjawiska; też: pojedyncza zmiana nasilenia przebiegu
2. przypadkowe odchylenie wartości jakiejś wielkości fizycznej od jej wartości średnich (źródło: PWN).
Wystawa „Multitożsamości” podczas Gdynia Design Days 2022 powstała we współpracy z Julią Rajs.
Wartości w nowym kontekście
Buddha OP=OP
instalacja
Wartości zagubione w tłumaczeniu.
Globalizacja sprawia, że wartości migrują. Jednak wykształcone w różnych szerokościach geograficznych idee, przemierzając świat z miejsca do miejsca, często po drodze gubią swoje pierwotne znaczenie lub ulegają wybiórczej adaptacji. Obecnie, żyjąc w kapitalizmie, dodatkowo są narażone na przyswojenie i spłycenie w celach marketingowych. Szczególnie jeśli są one „egzotyczne” z punktu widzenia europocentrycznej kultury.
Bom Noh pochodzi z Korei Południowej, gdzie wychowała się w rodzinie praktykujących buddystów. Po przyjeździe do Niderlandów zetknęła się z zupełnie odmiennym sposobem wykorzystania wizerunku Buddy. W kraju, gdzie tę religię wyznaje poniżej 1% społeczeństwa, posągi najważniejszej dla wyznawców postaci można znaleźć niemal wszędzie. Nie tylko w środowisku domowym, ale także w sklepach, miejscach pracy, barach, restauracjach, a nawet toaletach. Czy wizerunek Buddy może być narzędziem do zrozumienia i refleksji nad holenderskim społeczeństwem? Dzięki rozmowom z ekspertami z dziedziny nauk społecznych/filozofii/religii Bom odkryła, jak wyobrażenie Buddy jest utowarowione jako symbol mindfulness, pokoju i medytacji. Zaobserwowała, że posiadanie reprezentacji świętego może być używane przez branżę wellness w celu manifestowania dobrego samopoczucia i szczęścia. Autorka przedstawia swoją podróż w formie instalacji wideo, która naświetla warstwy kryjące się za tym zjawiskiem w kontekście holenderskim i innych krajów europejskich.
Parawaning Patriotyczny
instalacja
2017
Zrozumieć patriotyzm.
Tożsamości narodowe pozostają jednymi z dominujących sposobów, jakimi posługują się jednostki, określając swoją przynależność na świecie. Tymczasem próba dyskusji o relacji z ojczyzną, często wzbudza ogromne emocje i konflikty. A przecież u podstaw patriotyzmu nie leżą wyłącznie wzniosłe idee narodowo-wyzwoleńcze, ale także solidarność społeczna i pielęgnowanie wspólnoty. Czy my Polacy możemy rozmawiać o naszym stosunku do ojczyzny bez podziałów?
Parawan Patriotyczny to instalacja złożona z parawanów plażowych z polską flagą narodową, nawiązująca do parawaningu. Parawaning, czyli zrywanie się o świcie, bitwa o najlepsze miejsce na plaży, a następnie wygrodzenie go, jest zjawiskiem społecznym, które dzięki swojej ogromnej skali na nadbałtyckich plażach, stało się w pewnym stopniu symbolem polskiej natury. Czy rzeczywiście grodzenie się i izolacja świadczą o naszej tożsamości w większej skali? W swej pracy Bartosz Zimniak skłania do refleksji na temat współczesnego patriotyzmu, poczucia związków z krajem, utożsamianiem się ze swoim miejscem urodzenia. Zachęca do dyskusji i wymiany spostrzeżeń w demokratycznym miejscu jakim jest nadmorska plaża. Zachęca do zastanowienia się, dlaczego tak ważne jest dla nas, aby oddzielać się od innych, nie tylko w kontekście plażowania, ale także granic i etykiet społecznych. Naszywka w formie metki – „100 % bawełny, 100 % tolerancji i 100 % akceptacji” – jest akcentem przypominającym o wartościach, które pomogłyby rozbitemu społeczeństu ponownie się zjednoczyć.
Multitożsamość
Co-exist/Bij-zijn/並行
zin
2021
Wspólnota przysłów.
Porzekadła odzwierciedlają ludową mądrością narodu. Zrozumienie przysłów ujawnia kulturowe fundamenty, aspiracje i przekonania danego społeczeństwa. Często są one sprzeczne dla różnych kultur, co sprawia, że budujemy silny obraz obcej tożsamości narodowej.
Zachód i Wschód są postrzegane jako przeciwieństwa, mimo to pojawiają się przysłowia, które przekazują wspólne wartości. Prowadzi to do porównywania i wartościowania wzorców i tworzy konflikt wewnętrzny u osób utożsamiających się z obiema kulturami jednocześnie. Czy obie strony nie mogą współistnieć w jednym człowieku? Autorzy projektu, grupa Koppelteken, jako członkowie diaspory chińskiej w Holandii, zauważyli, że dyskutuje się o rozbieżnościach między wartościami niderlandzkimi i chińskimi. Podobieństwa natomiast są często pomijane i nieuznawane, a praktykowanie „obcych” wartości uznawane za zdradę. W swoim zinie 並行 / Co-exist / Bijzijn. projektanci uwypuklają podobieństwa między dwoma społeczeństwami. Przysłowia chińskie oraz niderlandzkie zostały połączone w pary na podstawie jedności przekazywanych wartości. Okazuje się, że choć wypowiedziane w inny sposób, cele są wspólne, a dwóm społecznościom jest do siebie bliżej niż przyznają to na co dzień.
Pagan Festival
instalacja
Święto odmienności.
Każdy kraj ma swoje normy kulturowe określające akceptowane zachowania. Jednak jakie znaczenie mają te reguły w kontekście globalizacji i mieszania się kultur?
„Przeskakiwanie” między pożądanymi społecznie cechami osobowości zależnie od kontekstu, staje się polem, na którym styl bycia, estetyka czy nawet smaki ścierają się między tym, co pożądane i akceptowane, a tym, co obce i wstydliwe. Artystka Chongjin Chen określa tę walkę współczesnym „tabu” i zastanawia się, czy nasze codzienne życie jest nadal pełne niewidzialnych sacrum - choć w świeckim kontekście? Czy my wszyscy, niczym współcześni poganie, jesteśm nieustannie dyscyplinowani przez „święte, współczesne” (eurocentryczne) życie? „Pagan festival” składa się z multidyscyplinarnej instalacji łączącej wideo, performance, eksperyment i rzeźbę. Jest swoistym archiwum – wynikiem eksperymentów artystki w temacie konfrontacji dwóch „normalności" i dominacji kultury w kontekście globalizacji. Jako Chinka mieszkająca w Europie, autorka opiera projekt na osobistych doświadczeniach w swojej ojczyźnie i mieście, w którym obecnie mieszka. Pomimo tego, jak intymnym portretem jest ten „festiwal normalności", odnosi się do uniwersalnych przeżyć osób, które na co dzień fluktuują i dopasowują do okoliczności swoje „ja”. Ostatecznie staje się on okazją do celebrowania swojej inności dla tych, którzy nie są w swoim rodzinnym mieście, czyli tych, których określa się mianem migrantów, obcokrajowców i outsiderów.
Migracja była, jest, będzie
Landshapes
instalacja
2021
Jedyną stałą jest zmiana.
Krajobraz ulega ciągłym zmianom, wytyczając nowe ścieżki dla przemian społecznych. Wpływ środowiska na człowieka oraz, odwrotnie, człowieka na środowisko od zawsze był motywacją do przemieszczania się. Teraz, w obliczu tak silnego bodźca jakim są zmiany klimatu, tym bardziej wiemy, że tożsamość człowieka przyszłości będzie oparta o nieustanną zmianę i migrację.
Liczba uchodźców klimatycznych może wynieść od 25 milionów do 1 miliarda osób do 2050 roku*. Jest to globalnie wielkie wyzwanie, często wywołujące negatywne emocje, takie jak złość, strach, poczucie beznadziei. A jednak, w przeszłości człowiek już wielokrotnie adaptował się do zmian natury. Czy i tym razem tak będzie? Instalacja LANDSHAPES złożona jest z generowanych przez SI wizerunków krajobrazów. Spekulacyjne światy nieustannie zmieniają się, przedstawiając prawdopodobne scenariusze dla przyszłego ukształtowania terenu. Ruchome widoki z lotu ptaka ukazują nasz świat jako ciągle zmieniającą się, harmonijną całość. Sieć sztucznej inteligencji, wytrenowana na tysiącach wysokorozdzielczych zdjęć satelitarnych, pełni rolę neutralnego mediatora doświadczenia. Strach lub obarczenie odpowiedzialnością jednostki potrafią paraliżować i demotywować do aktywnej walki o środowisko. Zamiast tego LANDSHAPES ma zafascynować pięknem skomplikowanego i zmiennego systemu jakim jest klimat. Oferować miejsce, w którym można odnaleźć spokój, nadzieję i pozwolić bez lęku zastanowić się nad wspólną przyszłością ludzi.
*dane: Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji
Nowacy
inicjatywa
Wszyscy jesteśmy nowakami.
Teoria, że język kształtuje bieg naszego myślenia, od dawna jest przedmiotem badań językoznawców. Oznacza to, że z naukowego punktu widzenia słownictwo, narracja, gramatyka oraz inne elementy języka, determinują to, jak postrzegamy rzeczywistość. Dotyczy to także obrazu siebie oraz innych członków społeczeństwa.
Akcja „Nowacy” autorstwa Jany Shostak ma na celu zastąpienie polskiego słowa „uchodźca” słowem „nowak” (lub „nowaczka”). Miejscem popularyzacji tej idei stają się media m.in. udział w programie telewizyjnym „Słownik polsko@polski” z prof. Janem Miodkiem, liczne audycje radiowe oraz wywiady w prasie i internecie. Materiały oraz deklaracje użytkowania słowa artystka zbiera i publikuje na profilu na Facebooku. Staną się one materiałem do legitymizacji słowa w słowniku PWN. Shostak podjęła próbę upowszechnienia tego nieistniejącego do tej pory w języku potocznym rzeczownika, pochodzącego od najpopularniejszego w Polsce nazwiska. Projekt ma jednak wymiar globalny. W rzeczywistości, obok polskiego Nowaka, Novak (w języku serbsko-chorwackim, słoweńskim, rosyjskim, ukraińskim i białoruskim), Novák (w języku węgierskim, czeskim i słowackim) oraz Novac (w języku rumuńskim) jest jednym z najczęściej występujących nazwisk w Europie Środkowo-Wschodniej. Projekt jest więc nie tylko narzędziem do łamania uprzedzeń, ale także pytaniem o miejsce outsiderów, przybyszów, migrantów w społeczeństwie w którym każdy z nas jest po części „nowakiem”.
The Migrant Journal
publikacja
Encyklopedia migracji.
Wydaje się, że dziś migracja, w związku z globalizacją i rozwojem technologicznym, stała się znakiem naszych czasów. I choć rzeczywiście zachodzi szybciej i ma bardzo złożone konsekwencje, to przecież zjawisko to jest de facto częścią genezy ludzkości. W przeszłości przemieszczanie się społeczeństw niejednokrotnie było podstawą budowania wartości narodu, a adaptacja cudzych umiejętności czy wiedzy – warunkiem przetrwania.
The Migrant Journal to publikacja poświęcona cyrkulacji dóbr i osób na całym świecie oraz transformującemu wpływowi, jaki wywieraja ona na przestrzeń. Sześciotomowy zbiór stara się przedstawić migrację we wszystkich jej formach oraz zbudować antidotum na dyskurs polemiczny, w którym słowo to kojarzy się wyłącznie z kryzysem uchodźczym. Wydawnictwo pobudza do spojrzenia na to pojęcie świeżym okiem, badając z encyklopedyczną wnikliwością wszystko – od przepływu ludzi i towarów, po informacje, florę i faunę. Celem projektu jest zbadanie relacji między tymi elementami, wydarzeniami, podróżami i przestrzeniami , co jest kluczowe dla zrozumienia dzisiejszego społeczeństwa i jego złożonej tożsamości.
Zrozumieć innych
Ephemeral wall
projekt konceptualny
Obalić podziały.
Mury i płoty nie tylko tworzą barierę architektoniczną, ale także definiują grupy pozostające na „zewnątrz” narodu lub jako „wewnętrznych innych”, wytyczając jasny podział. Czy budowanie ram wspólnoty narodowej za pomocą ściany jest przeszkodą wyłącznie fizyczną, czy bardziej wyznacza granicę mentalną społeczeństwa?
Choć uczono go, że głównym wrogiem Korei Południowej jest Korea Północna, projektant Moonseop Seo zastanawia się, co znajduje się po drugiej stronie granicy, która dzieli Koree. Zwraca uwagę na międzypokoleniową polaryzację w stosunku do sąsiadów. Podczas gdy starsze pokolenia wspominają jeszcze czasy, kiedy oba państwa tworzyły jeden naród, kolejnym generacjom Koreańczyków od zawsze wpajano, że po drugiej stronie mieszka obcy. Projektant zastanawia się, czy da się podważyć ten status quo, ingerując w mur na granicy. Czy gdyby współcześni Koreańczycy zobaczyli człowieka po drugiej stronie, mogliby zbudować wyobrażenie o nim na nowo? W swym projekcie Moonseop Seo rozważa nad tym, proponując konceptualne rozwiązanie w którym materialność granic wykonanych z betonu i drutu kolczastego zostaje zastąpiona przez bańkę mydlaną. Wykorzystując nieodłączne cechy materiału – ulotność i delikatność – tworzy efemeryczną ścianę, która wkrótce pęknie, otwierając drogę do spotkania z drugą stroną.
Real-integration
wideo
Zmiana narratora.
Czerpanie z różnych kapitałów kulturowych nas wzbogaca, ale i może być źródłem konfliktów i podziałów. Integracja wartości stanowi wyzwanie. Czy narzędzia stworzone w celu łączenia kultur nadążają za realiami?
Projekt Real-integration to wideo stworzone poprzez przerobienie holenderskiego egzaminu integracyjnego (inburgeringsexamen). Pierwotną intencją tego egzaminu jest pomoc obcokrajowcom w zrozumieniu zasad i kultury codziennego życia w Holandii. Choć test informuje na przykład, jak zachowywać się podczas wizyty pacjenta w szpitalu, nie mówi, jak sobie poradzić, gdy spotykamy się z wyśmiewaniem lub agresją, pomimo że jest to powszechne doświadczenie. Wszystkie scenariusze w nowym egzaminie są oparte na prawdziwych historiach 23 osób z tłem migracyjnymi. Projekt jest odpowiedzią na problemy dyskryminacji i tożsamości imigrantów w życiu codziennym. Zwraca także uwagę na kontekst tworzenia materiałów pomocniczych. Czy hipotetyczne scenki wymyślane z perspektywy tubylców rzeczywiście oddają pełną rzeczywistość integracji?
El Dorado
obiekty
Fakty vs. uprzedzenia.
Pojęcie tożsamości występuje nie tylko w kontekście stosunku do siebie samego, lecz także stosunku do innych ludzi. Jednak percepcja drugiego człowieka często odbiega od rzeczywistości, zwłaszcza w czasach, gdy fake newsy i niezweryfikowane informacje są globalnie rozpowszechniane.
Opinia publiczna, zbudowana z założeń zebranych z kanałów dezinformacji i dowodów anegdotycznych, powoduje wzrost stereotypów w codziennym dyskursie. Wychodząc od najbardziej rozpowszechnionych uprzedzeń, Max Samuel Hornäcker stara się dostarczyć przejrzystych informacji ekonomiczno-społecznych na temat relacji Włochów i migrantów poprzez namacalne obiekty. Instalacja El Dorado ma na celu zestawienie opinii z faktami. Seria ośmiu kapsuł zawiera materiały w kolorze naturalnym oraz pozłacane – reprezentują one dane statystyczne. Oglądający intuicyjnie rozumie analogię do relacji między ludnością włoską a zagraniczną. Kontrast i interakcja z obiektem ułatwiają przyswojenie danych, a tym samym zrozumienie zależności między liczbami, które często są dalekie od naszych wyobrażeń. Wybór złota, które przypomina koc termiczny wręczany imigrantom po akcji ratunkowej, ma pokazać, że cudzoziemcy i migranci są wartością dla kraju, do którego przybywają, a który czerpie zyski z ich obecności. Prowokuje pytanie, kto dla kogo jest El Dorado*?
*El Dorado, Eldorado – legendarna kraina w Ameryce Południowej pełna złota. Słowo to pochodzi od skróconego hiszpańskiego określenia „el hombre dorado”, czyli „złoty człowiek”.
Black is polish
edukacyjna platforma
2021
Różni i równi
W czasach, gdy osoby o niejednolitym pochodzeniu są powszechnie obecne w społeczeństwie, stereotypowe postrzeganie Polaka jako białego Słowianina wydaje się zdezaktualizowane. Czy jesteśmy gotowi na dekonstrukcję mitu monolitycznego kulturowo narodu? Czy rasizm i uprzedzenia mogą ustąpić zjednoczeniu za sprawą edukacji?
Kiedy podczas protestów związanych z zabójstwem George’a Floyda, w mediach pojawiło się zdjęcie czarnoskórej Polki trzymającej transparent z napisem „don’t call me murzyn”, część polskiego społeczeństwa, włącznie z Radą Języka Polskiego rozpoczęła debatę nad używaniem tego słowa w przestrzeni publicznej i jego pejoratywnym charakterem. Jednocześnie w przeszłości ten wątek był wielokrotnie sygnalizowany przez czarnych Polaków. Teraz — przez lata niesłyszalny — dostał szansę na większy zasięg. Na fali tych wydarzeń powstał hasztag #dontcallmemurzyn, a następnie wraz z rosnąca popularnością tego hasła — antyrasistowska, edukacyjna platforma Black is Polish. Stworzona przez Sarę Alexandre, Noemi Ndoloka Mbezi, Martę Udoh i Ogi Ugonoh platforma Black is Polish pokazuje aspekty życia w Polsce oraz związane z tym trudności, z perspektywy ciemnoskórych Polek. Aktywistki rozprawiają się z monolityczną wizją społeczeństwa oraz mitem, że w naszym kraju nie ma rasizmu. Pokazują, że jest to nie zawsze wyrażona wprost agresja, ale cała, niesprawiedliwa struktura społeczna, która wymaga transformacji. Choć podczas swojej pracy spotykają się często ze złośliwymi komentarzami, cierpliwie tłumaczą, jak stać się sojusznikiem czarnej społeczności oraz walczyć z nierównościami na co dzień.